( وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ: ) أَمَّا بَعْدُ فإِنَّ الْجِهادَ بابٌ مِنْ أَبْوابِ الْجَنَّةِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخاصَّةِ أَوْلِيائِهِ، وَ هُوَ لِباسُ التَّقْوى، وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِينَةُ، وَ جُنَّتُهُ الْوَثِيقَةُ، فَمَن تَرَكَهُ رَغْبَةً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ وَ شَمِلَةُ الْبَلاءُ، وَ دُيِّثَ بِالصَّغارِ وَ اَلْقَماءِ، وَ ضُرِبَ عَلى قَلْبِهِ بِالْإِسْهابِ، وَ أُدِيلَ الْحَقّ مِنْهُ بِتَضْيِيعِ الْجِهادِ، وَ سِيمَ الْخَسْفَ وَ مُنِعَ اَلنَّصَفَ.
أَلا وَ إِنِّىِ قَدْ دَعَوْتُكُمْ إِلى قِتالِ هؤُلاءِ الْقَوْمِ لَيْلًا وَ نَهاراً وَ سِرّاً وَ إِعْلاناً، وَ قُلْتُ لَكُمْ: أُغْزُوهُمْ قَبْلَ أَنْ يَغْزُوكُمْ، فَوَاللَّهِ ما غُزِىَ قَوْمٌ قَطُّ فِى عُقْرِ دارِهِمْ إِلَّا ذَلُّوا، فَتَواكَلْتُمْ وَ تَخاذَلْتُمْ حَتّى شُنَّتْ عَلَيْكُمُ الْغاراتُ، وَ مُلِكَتْ عَلَيْكُمُ الاَوْطانُ، وَ هذا أَخُو غامِدٍ قَدْ وَرَدَتْ خَيْلُهُ الاَنبارَ، وَ قَدْ قَتَلَ حَسَّانَ بْنَ حَسَّانَ الْبَكْرِىَّ، وَ أَزالَ خَيْلَكُمْ عَن مَسالِحِها وَ لَقَدْ بَلَغَنِى أَنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ كانَ يَدْخُلُ عَلَى الْمَرْأَةِ الْمُسْلِمَةِ وَ الْأُخْرَى الْمُعاهَدَةِ فَيَنْتَزِعُ حِجْلَها وَ قُلْبَها وَ قَلائِدَها و رِعاثَها، ما تَمْتَنِعُ مِنْهُ إِلّا بِالْإِسْتِرْجاعِ وَ اْلْاِسْتِرْحامِ، ثُمَّ انْصَرَفُوا وافِرِينَ، ما نالَ رَجُلًا مِنْهُمْ كَلْمٌ وَ لا أُرِيقَ لَهُ دَمٌ، فَلَوْ أَنَّ امْرَاءً مُسْلِماً ماتَ مِنْ بَعْدِ هذا أَسَفاً ما كانَ بِهِ مَلُوماً، بَلْ كانَ بِهِ عِنْدِى جَدِيراً.
فَيا عَجَباً عَجَباً!! وَ اللَّهِ يُمِيتُ الْقَلْبَ وَ يَجْلِبُ الْهَمَّ اجْتِماعُ هؤُلاءِ الْقَوْمِ عَلى باطِلِهِمْ وَ تَفَرُّقُكُمْ عَنْ حَقِّكُمْ، فَقُبْحاً لَكُمْ وَ تَرَحاً حِينَ صِرْتُمْ غَرَضاً يُرْمى. يُغارُ عَلَيْكُمْ وَ لا تُغِيرُونَ، وَ تُغْزَوْنَ وَ لا تَغْزُونَ، وَ يُعْصَى اللَّهُ وَ تَرْضَوْنَ، فَإِذا أَمَرْتُكُمْ بِالسَّيْرِ إِلَيْهِمْ فِى أَيّامِ الْحَرِّ قُلْتُمْ هذِهِ حَمارَّةُ الْقَيْظِ أَمْهِلْنا يُسَبِّخْ عَنَّا الْحَرُّ، وَ إِذا أَمَرْتُكُمْ بِالسَّيْرِ إِلَيْهِمْ فِى الشِّتاءِ قُلْتُمْ هذِهِ صَبارَّةُ الْقُرِّ أَمْهِلْنا يَنْسَلِخْ عَنَّا الْبَرْدُ، كُلُّ هذا فِراراً مِنَ الْحَرِّ وَ الْقُرِّ فَإِذا كُنْتُمْ مِنَ الْحَرِّ وَ الْقُرِّ تَفِرُّونَ فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ مِنَ السَّيْفِ أَفَرُّ. يا أَشْباهَ الرِّجالِ وَ لا رِجالَ، حُلُومُ اْلْأَطْفالِ، وَ عُقُولُ رَبَّاتِ الْحِجالِ، لَوَدِدْتُ أَنِّى لَمْ أَرَكُمْ وَ لَمْ أَعْرِفْكُمْ، مَعْرِفَةً وَ اللَّهِ جَرَّتْ نَدَماً وَ أَعْقَبَتْ سَدَماً، قاتَلَكُمُ اللَّهُ لَقَدْ مَلَأْتُمْ قَلْبِى قَيْحاً، وَ شَحَنْتُمْ صَدْرِى غَيْظاً، وَ جَرَّعْتُمُونِى نُغَبَ التَّهْمامِ أَنْفاساً، وَ أَفْسَدْتُمْ عَلَىَّ رَأْيِى بِالْعِصْيانِ وَ الْخِذْلانِ حَتّى قالَتْ قُرَيشٌ: إِنَّ ابْنَ أَبِيطالِبٍ رَجُلٌ شُجاعٌ وَ لكِنْ لا عِلْمَ لَهُ بِالْحَرْبِ. للَّهِ أَبُوهُمْ! وَ هَلْ أَحَدٌ مَنْهُمْ أَشَدُّ لَها مِراساً وَ أَقْدَمُ فِيها مَقاماً مِنِّى؟ لَقَدْ نَهَضْتُ فِيها وَ ما بَلَغْتُ الْعِشْرِينَ، وَ ها أَنَا ذا قَدْ ذَرَّفْتُ عَلَى السِّتِّينَ، وَ لكِنْ لا رَأْىَ لِمَنْ لا يُطاعُ.
در فضيلت جهاد
ارزش جهاد در راه خدا
پس از ستايش پروردگار، جهاد در راه خدا، درى از درهاى بهشت است، كه خدا آن را به روى دوستان مخصوص خود گشوده است، جهاد، لباس تقوا، و زره محكم، و سپر مطمئن خداوند است، كسى كه جهاد را ناخوشايند دانسته و ترك كند، خدا لباس ذلت و خوارى بر او مىپوشاند، و دچار بلا و مصيبت مىشود، و كوچك و ذليل مىگردد، دل او در پرده گمراهى مانده، و حق از او روى مىگرداند، به جهت ترك جهاد، به خوارى محكوم و از عدالت محروم است
دعوت به مبارزه و نكوهش از نافرمانى كوفيان
آگاه باشيد! من شب و روز، پنهان و آشكار، شما را به مبارزه با شاميان، دعوت كردم و گفتم پيش از آن كه، آنها با شما بجنگند با آنان نبرد كنيد، به خدا سوگند، هر ملتى كه درون خانه خود مورد هجوم قرار گيرد، ذليل خواهد شد، اما شما سستى بخرج داديد، و خوارى و ذلت پذيرفتيد، تا آنجا كه دشمن پى در پى به شما حمله كرد و سرزمينهاى شما را تصرف نمود، و اينك، فرمانده معاويه، (مرد غامدى) با لشگرش وارد شهر انبارشده و فرماندار من، (حسان بن حسان بكرى) را كشته و سربازان شما را از مواضع مرزى بيرون رانده است. به من خبر رسيد كه مردى از لشگر شام به خانه زن مسلمان و غير مسلمان كه در پناه حكومت اسلام بود وارد شد، و خلخال و دستبند و گردنبند و گوشوارههاى آنها را به غارت برد، در حالى كه هيچ وسيلهاى براى دفاع، جز گريه و التماس كردن، نداشتند، لشگريان شام با غنيمت فراوان رفتند بدون اينكه حتى يك نفر آنان، زخمى بردارد، و يا قطره خونى از او ريخته شود، اگر براى اين حادثه تلخ، مسلمانى از روى تاسف بميرد، ملامت نخواهد شد، و از نظر من سزاوار است. شگفتا، شگفتا!! به خدا سوگند، اين واقعيت قلب انسان را مىميراند و دچار غم و اندوه مىكند كه شاميان در باطل خود وحدت دارند، و شما در حق خود متفرقيد. زشت باد روى شما و از اندوه رهايى نيابيد كه آماج تير بلا شديد. به شما حمله مىكنند، شما حمله نمىكنيد؟ با شما مىجنگند، شما نمىجنگيد؟ اينگونه معصيت خدا مىشود و شما رضايت مىدهيد؟ وقتى در تابستان فرمان حركت به سوى دشمن مىدهم، مىگوييد هوا گرم است مهلت ده تا سوز گرما بگذرد، و آنگاه كه در زمستان فرمان جنگ مىدهم، مىگوييد هوا خيلى سرد است بگذار سرما برود، همه اين بهانهها براى فرار از سرما و گرما بود؟ وقتى شما از گرما و سرما فرار مىكنيد، به خدا سوگند كه از شمشير بيشتر گريزانيد.
مظلوميت امام (ع) و علل شكست كوفيان
اى مرد نمايان نامرد! اى كودك صفتان بىخرد، كه عقلهاى شما به عروسان حجلهآراى، شباهت دارد، چقدر دوست داشتم كه شما را هرگز نمىديدم و هرگز نمىشناختم، شناسايى شما سوگند به خدا كه جز پشيمانى حاصلى نداشت، و اندوهى غمبار سرانجام آن شد خدا شما را بكشد كه دل من از دست شما پرخون، و سينهام از خشم شما مالامال است، كاسههاى غم و اندوه را، جرعه جرعه به من نوشانديد، و با نافرمانى و ذلت پذيرى، راى و تدبير مرا تباه كرديد، تا آنجا كه قريش در حق من گفت: (بى ترديد پسر ابيطالب مردى دلير است ولى دانش نظامى ندارد) خدا پدرانشان را مزد دهد، آيا يكى از آنها تجربههاى جنگى سخت و دشوار مرا دارد؟ يا در پيكار توانست از من پيشى گيرد؟ هنوز بيست ساله نشده، كه در ميدان نبرد حاضر بودم، هم اكنون كه از شصت سال گذشتهام. اما دريغ، آن كس كه فرمانش را اجراء نكنند، رايى نخواهد داشت.