در نكوهش دنيا

هشدار از دنياپرستى

پس از ستايش پروردگار، همانا من شما را از دنياى حرام مى‏ترسانم، زيرا در كام شيرين و در ديده انسان سبز و رنگارنگ است، در شهوات و خواهشهاى نفسانى پوشيده‏شده، و با نعمتهاى زودگذر دوستى مى‏ورزد، با متاع اندك زيبا جلوه مى‏كند، و در لباس آرزوها خود را نشان مى‏دهد، و با زينت غرور خود را مى‏آرايد، شادى آن دوام ندارد، و كسى از اندوه آن ايمن نيست

شناخت ماهيت دنيا

دنياى حرام بسيار فريبنده و بسيار زيان‏رساننده است، دگرگون‏شونده و ناپايدار، فناپذير و مرگبار، و كشنده‏اى تبهكار است، و آ نگاه كه به دست آرزومندان افتاد و با خواهشهاى آنان دمساز شد مى‏نگرند كه جز سرابى بيش نيست كه خداى سبحان فرمود: (زندگى چون آبى ماند كه از آسمان فرو فرستاديم و به وسيله گياهان فراوان روييد سپس خشك شده، باد آنها را پراكنده نمود و خدا بر همه چيز قادر و تواناست). كسى كه از دنيا شادمانى نديد جز آنكه پس از آن با اشك و آه روبرو شد، هنوز با خوشيهاى دنيا روبرو نشده است كه با ناراحتيها و پشت كردن آن مبتلا مى‏گردد، شبنمى از رفاه و خوشى دنيا بر كسى فرود نيامده جز آنكه سيل بلاها همه چيز را از بيخ و بن مى‏كنند، هرگاه صبحگاهان بيارى كسى برخيزد، شامگاهان خود را به ناشناسى مى‏زند، اگر از يك طرف شيرين و گوارا باشد از طرف ديگر تلخ و ناگوار است. كسى از فراوانى نعمتهاى دنيا كام نگرفت جز آنكه مشكلات و سختيها دامنگير او شد، شبى را در آغوش امن دنيا به سر نبرده جز آنكه صبحگاهان بالهاى ترس و وحشت بر سر او كوبيد، بسيار فريبنده است و آنچه در دنياست نيز فريبندگى دارد، فانى و زودگذر است، و هر كس در آن زندگى مى‏كند فنا مى‏پذيرد

روش برخورد با دنيا

در زاد و توشه آن جز تقوا خبرى نيست، كسى كه به قدر كفايت از آن بردارد در آرامش به سر مى‏برد، و آن كس كه در پى به دست آوردن متاع بيشترى از دنيا باشد وسائل نابودى خود را فراهم كرده، و به زودى از دست مى‏رود، بسا افرادى كه به دنيا اعتماد كردند، ناگهان مزه تلخ مصيبت را بدانها چشاند و بسا صاحب اطمينانى كه به خاك و خونش كشيد، چه انسانهاى باعظمتى را كه خوار و كوچك ساخت، و بسا فخرفروشانى را كه به خاك ذلت افكند حكومت دنيا ناپايدار، عيش و زندگانى آن تيره و تار، گواراى آن شور، و شيرينى آن تلخ، غذاى آن زهر، و اسباب و وسائل آن پوشيده است، زنده آن در معرض مردن، و تندرست آن گرفتار بيمارى است، حكومت آن بر باد رفته، و عزيزان آن شكست خورده متاع آن نكبت‏آلود و پناه‏آورنده آن غارت زده خواهد بود.

عبرت از گذشتگان

آيا شما در جاى گذشتگان خود به سر نمى‏بريد؟ كه عمرشان از شما طولانى‏تر و آثارشان با دوامتر، و آرزويشان درازتر، و افرادشان بيشتر، و لشگريانشان انبوه‏تر بودند؟ دنيا را چگونه پرستيدند؟ و آن را چگونه بر خود گزيدند؟ و سپس از آن رخت بربستند و رفتند بى توشه‏اى كه آنان را براى رسيدن به منزلگاه كفايت كند، و بى مركبى كه آنان را به منزلشان رساند. آيا شنيده‏ايد كه دنيا خود را فداى آنان كرده باشد؟ يا به گونه‏اى ياريشان داده با با آنان به نيكى به سر برده باشد؟ نه هرگز!! بلكه سختى و مشكلات دنيا چنان به آنها رسيد كه پوست و گوشتشان را دريد، با سختيها آنان را سست و با مصيبتها ذليل و خوارشان نمود، و بينى آنان را به خاك ماليد و لگدمال كرد، و گردش روزگار را بر ضد آنها برانگيخت، شما ديديد! دنيا آن كس را كه برابر آن فروتنى كرد، و آن را برگزيد، و بر همه چيز مقدم داشت، كه گويا جاودانه مى‏ماند، نشناخت و روى خوش نشان نداد تا آنكه از دنيا رفت، آيا جز گرسنگى توشه‏اى به آنها سپرد؟ آيا جز در سختى فرودشان نياورد؟ و آيا روشنى دنيا جز تاريكى، و سرانجامش جز پشيمانى بود؟

پرهيز از دنياى حرام

آيا شما چنين دنيايى را بر همه چيز مقدم مى‏داريد؟ و بدان اطمينان مى‏كنيد؟ يا در آرزوى آن به سر مى‏بريد؟ پس دنيا بد خانه‏اى است براى كسى كه خوشبين باشد، و يا از خطرات آن نترسد، پس بدانيد!- و مى‏دانيد- كه آن را ترك مى‏كنيد و از آن رخت برمى‏بنديد، و پند گيريد از آنها كه گفتند: (چه كسى از ما نيرومندتر است؟) سپس آنان را به گورهايشان سپردند بى آنكه سواره‏كارانشان خوانند، و در قبرها فرود آوردند بى آنكه همسايگان ناميده شوند، از سطح زمين، قبرها، و از خاك كفنها، و از استخوانهاى پوسيده همسايگانى پديد آمدند، كه هيچ خواننده‏اى را پاسخ نمى‏دهند، و هيچ ستمى را باز نمى‏دارند، و نه به نوحه‏گرى توجهى دارند، نه از باران خوشحال و نه از قحطسالى نوميد مى‏گردند، گرد هم قرار دارند و تنهايند، همسايه يكديگرند اما از هم دورند، فاصله‏اى با هم ندارند ولى هيچگاه به ديدار يكديگر نمى‏روند، نزديكان از هم دورند، بردبارانى هستند كه كينه‏ها از دل آنان رفته، بى‏خبرانى كه حسد در دلشان فرومرده است، نه از زيان آنها ترسى، و نه به دفاع آنها اميدى وجود دارد، درون زمين را به جاى سطح آن براى ماندن انتخاب كردند و خانه‏هاى تنگ و تاريك را به جاى خانه‏هاى وسيع برگزيدند، بجاى زندگى با خويشاوندان، غربت را، و به جاى نور، ظلمت را را برگزيدند، به زمين بازگشتند چونان كه در آغاز آن را پابرهنه و عريان ترك گفتند، و با اعمال خود به سوى زندگى جاويدان و خانه هميشگى كوچ كردند، آنان كه خداى سبحان فرمود: (چنانكه آفرينش را آغاز كرديم، آن را باز مى‏گردانيم، و عده‏اى برماست و همانا اين كار را انجام خواهيم داد).