در اندرز به مردم

ارزش ستايش و شهادت به يگانگى خدا

ستايش خداوندى را سزاست كه حمد و ستايش را به نعمتها، و نعمتها را به شكرگزارى پيوند داد، خداى را بر نعمتهايش آن گونه ستايش مى‏كنيم كه بر بلاهايش، و براى به راه آوردن نفس سركش كه در برابر اوامر الهى سستى مى‏كند، و در ارتكاب زشتيها كه نهى فرمود شتاب دارد، از خدا يارى مى‏خواهيم، و از گناهانى كه علم خدا به آنها احاطه دارد و كتابش آنها را برشمرده و ثبت كرده، طلب آمرزش مى‏كنيم، علم خداوندى كه كمتر نارسايى نداشته، و كتابى كه چيزى را وانگذاشته است، به خدا ايمان داريم، ايمان كسى كه غيبها را به چشم خود ديده، و بر آنچه وعده داده‏اند آگاه است، ايمانى كه اخلاص آن شرك را زدوده، و يقين آن شك را نابود كرده است. و گواهى مى‏دهيم كه خدايى نيست جز خداى يكتا، نه شريكى دارد و نه همتايى، و گواهى مى‏دهيم كه حضرت محمد (ص) بنده و فرستاده اوست (كه درود خدا بر او و خاندانش باد) اين دو گواهى (شهادتين) گفتار را بالا مى‏برند، و كردار و عمل را به پيشگاه خدا مى‏رسانند، ترازويى كه اين دو گواهى را در آن نهند سبك نباشد، اگر بردارند با چيز ديگرى سنگين نخواهد شد.

سفارش به تقوى

اى بندگان خدا! شما را به تقواى الهى سفارش مى‏كنم، كه زاد و توشه سفر قيامت است، تقوا توشه‏اى كه به منزل رساند، پناهگاهى كه ايمن مى‏گرداند، بهترين خواننده آن را به گوش مردم خوانده، و بهترين شنونده آن را فرا گرفت، پيامبرى كه بهتر از هر كس سخن را به گوش مردم رساند. پس خواننده، دعوت خود را به خوبى شنواند، و شنونده خود را رستگار گرداند. اى بندگان خدا! همانا تقواى الهى دوستان خدا را از انجام محرمات باز مى‏دارد، و قلبهايشان را پر از ترس خدا مى‏سازد تا آنكه شبهاى آنان با بى‏خوابى، و روزهايشان با تحمل تشنگى، و روزه‏دارى، سپرى مى‏گردد، كه آسايش آخرت را با رنج دنيا و سيراب شدن آنجا را با تحمل تشنگى دنيا به دست آوردند، اجل و مرگ را نزديك ديده و در اعمال نيكو شتاب كرده‏اند، آرزوهاى دنيايى را دروغ خواندند و مرگ را به درستى نگريستند.

شناخت دنيا

آرى همانا دنيا خانه نابود شدن، رنج بردن از دگرگونيها، و عبرت گرفتن است، و از نشانه نابودى آنكه روزگار كمان خود را به زه كرده، تيرش به خطا نمى‏رود، و زخمش بهبودى ندارد، زنده را با تير مرگ هدف قرار مى‏دهد، و تندرست را با بيمارى از پا درمى‏آورد، و نجات يافته را به هلاكت مى‏كشاند دنيا خورنده‏ايست كه سيرى ندارد، و نوشنده‏اى است كه سيراب نمى‏شود، و نشانه رنج دنيا آنكه آدمى جمع‏آورى مى‏كند آنچه را كه نمى‏خورد، و مى‏سازد بنايى كه خود در آن مسكن نمى‏كند، پس به سوى پروردگار خود مى‏رود نه مالى برداشته و نه خانه‏اى به همراه برده است. و نشانه دگرگونى دنيا آنكه، كسى كه ديروز مردم به او ترحم مى‏كردند امروز حسرت او مى‏خوردند و آن كس را كه حسرت او مى‏خوردند امروز به او ترحم مى‏كنند، و اين نيست مگر براى نعمتهايى كه به سرعت دگرگون مى‏شود، و بلاهايى كه ناگهان نازل مى‏گردد، و نشانه عبرت‏انگيز بودن دنيا، آنكه، آدمى پس از تلاش و انتظار تا مى‏رود به آرزوهايش برسد، ناگهان مرگ او فرا رسيده، اميدش را قطع مى‏كند، نه به آرزو رسيده، و نه آنچه را آرزو داشته باقى مى‏ماند. سبحان الله! شادى دنيا چقدر فريبنده و سيراب شدن از آن، چه تشنگى زاست؟ و سايه آنچه سوزان است؟ نه زمان آمده را مى‏شود رد كرد و نه گذشته را مى‏توان باز گرداند، پس منزه و پاك است خداوند، چقدر زنده به مرده نزديك است براى پيوستن به آن؟ و چه دور است مرده از زنده كه از آنان جدا گشتند؟

ارزيابى دنيا و آخرت

هيچ چيز بدتر از شر و بدى نيست جز كيفر و عذاب آن، و هيچ چيز نيكوتر از خير و نيكى وجود ندارد جز پاداش آن، همه چيز دنيا شنيدن آن بزرگتر از ديدن است، و هر چيز از آخرت ديدن آن بزرگتر از شنيدن است، پس كفايت مى‏كند شما را شنيدن از ديدن، و خبر دادن از پنهانيهاى آخرت. آگاه باشيد، هرگاه از دنياى شما كاهش يابد و به آخرت افزوده گردد بهتر از آن است كه از پاداش آخرت شما كاسته و بر دنياى شما افزايش يابد، چه بسا كاهش يافته‏هايى كه سودآور است، و افزايش داشته‏هايى كه زيان‏آور بود، همانا به آنچه فرمان داده شديد گسترده‏تر از چيزى است كه شما را از آن باز داشتند، و آنچه بر شما حلال است، بيش از چيزى است كه بر شما حرام كرده‏اند، پس آنچه را اندك است براى آنچه بسيار است ترك كنيد، و آنچه را بر شما تنگ گرفته‏اند به خاطر آنچه كه شما را در گشايش قرار دادند انجام ندهيد. خداوند روزى شما را ضمانت كرده و شما را به كار و تلاش امر فرمود، پس نبايد روزى تضمين‏شده را بر آنچه كه واجب‏شده مقدم داريد، با اينكه به خدا سوگند آنچنان نادانى و شك و يقين به هم آميخته است كه گويا روزى تضمين‏شده بر شما واجب است، و آنچه را كه واجب كرده‏اند، برداشتند. پس در اعمال نيكو شتاب كنيد، و از فرا رسيدن مرگ ناگهانى بترسيد، زيرا آنچه از روزى كه از دست رفته، اميد بازگشت آن وجود دارد، اما عمر گذشته را نمى‏شود باز گرداند، آنچه امروز از بهره دنيا كم‏شده را مى‏توان فردا به دست آورد اما آنچه ديروز از عمر گذشته، اميد به بازگشت آن نيست، به آينده اميدوار و از گذشته نااميد باشيد، (از خدا بترسيد و جز بر مسلمانى نميريد)