وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمَعْرُوفِ مِنْ غَيْرِ رُؤْيَةٍ، الْخالِقِ مِنْ غَيْرِ مَنصَبَةٍ، خَلَقَ الْخَلائِقَ بِقُدْرَتِهِ، وَ اسْتَعْبَدَ الْأَرْبابَ بِعِزَّتِهِ، وَ سادَ الْعُظَماءَ بِجُودِهِ وَ هُوَ الَّذِى أَسْكَنَ الدُّنْيا خَلْقَهُ، وَ بَعَثَ إِلَى الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ رُسُلَهُ، لِيَكْشِفُوا لَهُمْ عَنْ غِطائِها، وَ لِيُحَذِّرُوهُم مِنْ ضَرَّائِها، وَ لِيَضْرِبُوا لَهُمْ أَمْثالَها وَ لِيُبَصِّرُوهُمْ عُيُوبَها وَ لِيَهْجُمُوا عَلَيْهِمْ بِمُعْتَبَرٍ مِنْ تَصَرُّفِ مَصاحِّها وَ أَسْقامِها، وَ حَلالِها وَ حَرامِها، وَ ما أَعَدَّ اللَّهُ سُبْحانَهُ لِلْمُطِيعِينَ مِنْهُمْ وَ الْعُصاةِ مِنْ جَنَّةٍ وَ نارٍ وَ كَرامَةٍ وَ هَوانٍ. أَحْمَدُهُ إِلى نَفْسِهِ كَمَا اسْتَحْمَدَ إِلى خَلْقِهِ، جَعَلَ لِكُلِّ شَىْءٍ قَدْراً، وَ لِكُلِّ قَدْرٍ أَجَلًا، وَ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتاباً.
مِنْها فِى ذِكْرِ الْقُرانِ: فَالْقُرانُ امِرٌ زاجِرٌ، وَ صامِتٌ ناطِقٌ، حُجَّةُ اللَّهِ عَلى خَلْقِهِ، أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِيثاقَهُمْ، وَ ارْتَهَنَ عَلْيهِمْ أَنْفُسَهُمْ، أَتَمَّ نُورَهُ، وَ أَكْمَلَ بِهِ دِينَهُ، وَ قَبَضَ نَبِيَّهُ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ، وَ قَدْ فَرَغَ إِلَى الْخَلْقِ مِنْ أَحْكامِ الْهُدى بِهِ، فَعَظَّمُوا مِنْهُ سُبْحانَهُ ما عَظَّمَ مِنْ نَفْسِهِ، فَإِنَّهُ لَمْ يُخْفِ عَنْكُمْ شَيْئاً مِنْ دِيْنِهِ، وَ لَمْ يَتْرُكْ شَيْئاً رَضِيَهُ أَوْ كَرِهَهُ إِلّا وَ جَعَلَ لَهُ عَلَماً بادِياً، وَ ايَةً مُحْكَمَةً تَزْجُرُ عَنْهُ أَوْ تَدْعُو إِلَيْهِ، فَرِضاهُ فِيما بَقِىَ واحِدٌ، وَ سَخَطُهُ فِيما بَقِىَ واِحدٌ.
وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَنْ يَرْضى عَنْكُمْ بِشَىْءٍ سَخِطَهُ عَلى مَنْ كانَ قَبْلَكُمْ، وَ لَنْ يَسْخَطَ عَلَيْكُمْ بِشَىْءٍ رَضِيَهُ مِمَّنْ كانَ قَبْلَكُمْ، وَ إِنَّما تَسِيرُونَ فِى أَثَرٍ بَيِّنٍ، وَ تَتَكَلَّمُونَ بِرَجْعِ قَوْلٍ قَدْ قالَهُ الرِّجالُ مِنْ قَبْلِكُمْ، قَدْ كَفاكُم مَؤُونَةَ دُنْياكُمْ، وَ حَثَّكُمْ عَلَى الشُّكْرِ، وَ افْتَرَضَ مِنْ أَلْسِنَتِكُمُ الذِّكْرَ. وَ أَوْصاكُمْ بِالتَّقْوى، وَ جَعَلَها مُنْتَهى رِضاهُ وَ حاجَتَهُ مِنْ خَلْقِهِ. فَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِى أَنْتُمْ بِعَيْنِهِ، وَ نَواصِيكُمْ بِيَدِهِ، وَ تَقَلُّبُكُمْ فِى قَبْضَتِهِ، إِنْ أَسْرَرْتُمْ عَلِمَهُ، وَ إِنْ أَعْلَنْتُمْ كَتَبَهُ، قَدْ وَكَّلَ بِذلِكَ حَفَظَةً كِراماً، لا يُسْقِطُونَ حَقّاً، وَ لا يُثْبِتُونَ باطِلًا. وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً مِنَ الْفِتَنِ، وَ نُوراً مِنَ الظُّلَمِ، وَ يُخَلِّدْهُ فِيمَا اشْتَهَتْ نَفْسُهُ، وَ يُنزِلْهُ مَنْزِلَ الْكَرامَةِ عِنْدَهُ فِى دارٍ اصْطَنَعَها لِنَفْسِهِ: ظِلُّها عَرْشُهُ، وَ نُورُها بَهْجَتُهُ، وَ زُوَّارُها مَلائِكَتُهُ، وَ رُفَقاؤُها رُسُلُهُ، فَبادِرُوا الْمَعادَ، وَ سابِقُوا الاجالَ. فَإِنَّ النّاسَ يُوشِكُ أَنْ يَنقَطِعَ بِهِمُ الْأَمَلُ، وَ يَرْهَقَهُمُ الْأَجَلُ، وَ يُسَدَّ عَنْهُمْ بابُ التَّوْبَةِ، فَقَدْ أَصْبَحْتُمْ فِى مِثْلِ ما سَأَلَ إِلَيْهِ الرَّجْعَةَ مَنْ كانَ قَبْلَكُمْ، وَ أَنْتُمْ بَنُو سَبِيلٍ عَلى سَفَرٍ مِنْ دارٍ لَيْسَتْ بِدارِكُمْ، وَ قَدْ أُوذِنْتُمْ مِنْها بِالْاِرْتِحالِ وَ أُمِرْتُمْ فِيها بِالزّادِ. وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَيْسَ لِهذَا الْجِلْدِ الرَّقِيقِ صَبْرٌ عَلَى النَّارِ، فَارْحَمُوا نُفُوسَكُمْ فَإِنَّكُمْ قَدْ جَرَّبْتُموها فِى مَصائِبِ الدُّنْيا. أَفَرَأَيْتُمْ جَزَعَ أَحَدِكُم مِنَ الشَّوْكَةِ تُصِيبُهُ، وَ الْعَثْرَةِ تُدْمِيهِ، وَ الرَّمْضاءِ تُحْرِقُهُ؟ فَكَيْفَ إِذا كانَ بَيْنَ طابَقَيْنِ مِنْ نارٍ ضَجِيعَ حَجَرٍ وَ قَرِينَ شَيْطانٍ أَعَلِمْتُمْ أَنَّ مالِكاً إِذا غَضِبَ عَلَى النَّارِ حَطَمَ بَعْضُها بَعْضاً لِغَضَبِهِ، وَ إِذا زَجَرَها تَوَثَّبَتْ بَيْنَ أَبْوابِها جَزَعاً مِنْ زَجْرَتِهِ؟!
أَيُّهَا الْيَفَنُ الْكَبِيرُ الَّذِى قَدْ لَهَزَهُ الْقَتِيرُ! كَيْفَ أَنتَ إِذَا الْتَحَمَتْ أَطْواقُ النّارِ بِعِظامِ الْأَعْناق، وَ نَشِبَتِ الْجَوامِعُ حَتّى أَكَلَتْ لُحُومَ السَّواعِدِ فَاللَّهَ اللَّهَ، مَعْشَرَ الْعِبادِ، وَ أَنْتُمْ سالِمُونَ فِى الصِّحَّةِ قَبْلَ السُّقْمِ، وَ فِى الْفُسْحَةِ قَبْلَ الضِّيْق، فَاسْعَوْا فِى فَكاكِ رِقابِكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُغْلَقَ رَهائِنُها، أَسْهِرُوا عُيُونَكُمْ، وَ أَضْمِرُوا بُطُونَكُمْ، وَ اسْتَعْمِلُوا أَقْدامَكُمْ، وَ أَنْفِقُوا أَمْوالَكُمْ، وَ خُذُوا مِنْ أَجْسادِكُمْ تَجُودُوا بِها عَلى أَنْفُسِكُمْ وَ لا تَبْخَلُوا بِها عَنْها، فَقَدْ قالَ اللَّهُ سُبْحانَهُ: إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ، يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ وَ قالَ تَعالى: مَنْ ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللَّه قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ و لَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ فَلَمْ يَسْتَنْصِرْكُم مِنْ ذُلٍّ، وَ لَمْ يَسْتَقْرِضْكُم مِنْ قُلٍّ، اسْتَنصَرَكُمْ وَ لَهُ جُنُودُ السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ، وَ اسْتَقْرَضَكُمْ وَ لَه خَزائِنُ السَّمَواتِ َو الْأَرْضِ وَهُوَ الْغَنِىّ الْحَمِيدُ، وَ إِنَّما أَرادَ أَنْ يَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا. فَبادِرُوا بِأَعْمالِكُمْ تَكُونُوا مَعَ جِيرانِ اللَّهِ فِى دارِهِ، رافَقَ بِهِمْ رُسُلَهُ، وَ أَزارَهُمْ مَلائِكَتَهُ، وَ أكْرَمَ أَسْماعَهُمْ أَنْ تَسْمَعَ حَسِيسَ نارٍ أَبَداً، وَ صانَ أَجْسادَهُمْ أَنْ تَلْقى لُغُوباً وَ نَصَباً ذلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشاءُ ،وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ. أَقُولُ ما تَسْمَعُونَ، وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى نَفْسِى وَ أَنفُسِكُمْ، وَ هُوَ حَسْبُنا وَ نِعْمَ الْوَكيلُ.
آفريدگار توانا
خداشناسى
ستايش خداوندى را سزاست كه شناخته شد بى آنكه ديده شود، و آفريد بى آنكه دچار رنج و زحمتى گردد، با قدرت خود پديدهها را آفريد، و با عزت خود گردنكشان را بنده خويش ساخت، و با بخشش خود بر همه بزرگان برترى يافت، او خدايى است كه دنيارا مسكن مخلوقات برگزيد، و پيامبران خود را به هدايت جن و انس فرستاد، تا دنيا را آنگونه كه هست بشناسانند، و از زيانهاى دنيا برحذر دارند، و با مطرح كردن مثلها، عيوب دنياپرستى را نشان دهند، و آنچه را كه مايه عبرت است تذكر دهند، از تندرستيها و بيماريها، از حلال و حرام، و آنچه را كه خداوند براى بندگان اطاعتكننده و نافرمان، از بهشت و جهنم آماده كرده، كه وسيله كرامت يا سقوط و پستى است بازگو نمايند. خدا را ستايش مىكنم چنانكه خود از بندگان خواسته است، و براى هر چيزى اندازهاى قرار داده و براى هر اندازهاى مدتى معين كرده، و هر مدتى را حسابى مقرر داشته است.
ويژگيهاى قرآن
قرآن فرماندهى بازدارنده، و ساكتى گويا، و حجت خدا بر مخلوقات است، خداوند پيمان عمل كردن به قرآن را از بندگان گرفته، و آنان را در گرو دستوراتش قرار داده است، نورانيت قرآن را تمام، و دين خود را به وسيله آن كامل فرمود، و پيامبرش را هنگامى از جهان برد كه از تبليغ احكام قرآن فراغت كامل فرمود، و پيامبرش را هنگامى از جهان برد كه از تبليغ احكام قرآن فراغت يافته بود، پس خدا را آنگونه بزرگ بشماريد كه خود بيان داشته است. خداوند چيزى از دينش را پنهان نكرده، و آنچه مورد رضايت يا خشم او بود وانگذاشته، جز آنكه نشانهاى آشكار، و آيتى استوار براى آن قرار داده است، كه به سوى آن دعوت يا پرهيز داده شوند، پس خشنودى و خشم خدا در گذشته و حال يكسان است. بدانيد همانا خداوند از شما خشنود نمىشود بكارى كه بر گذشتگان خشم گرفته، و خشم نمىگيرد بكارى كه بر گذشتگان خشنود بود، شما در راهى آشكار قدم برمىداريد، و سخن گذشتگان را تكرار مىكنيد، خداوند نيازمنديهاى دنياى شما را كفايت كرده و به شكرگزارى وادارتان ساخت، و ياد خويش را بر زبانهاى شما لازم شمرد.
سفارش به پرهيزگارى
خدا شما را به پرهيزگارى سفارش كرد، و آن را نهايت خشنودى خود، و خواستش از بندگان قرار داده است، پس بترسيد از خدايى كه در پيشگاه او حاضريد، و اختيار شما در دست اوست، و همه حالات و حركات شما را زير نظر دارد. اگر چيزى را پنهان كنيد مىداند، و اگر آشكار كرديد ثبت مىكند، براى ثبت اعمال، فرشتگان بزرگوارى را گمارده كه نه حقى را فراموش، و نه باطلى را ثبت مىكنند. (آگاه باشيد! آن كس كه تقوا پيشه كند و از خدا بترسد، از فتنهها نجات مىيابد) و بانور هدايت از تاريكيها مىگريزد، و به بهشت و آنچه كه دوست دارد جاودانه دسترسى پيدا مىكند، خدا او را در منزل كرامت خويش مسكن مىدهد، خانهاى كه مخصوص خداست، سقف آن عرش پروردگارى، و روشنايى آن از جمال الهى، و زائرانش فرشتگان، و دوستان و همنشينانش پيامبران الهى، مىباشند. پس به سوى قيامت بشتابيد، و پيش از آنكه مرگ آنها را در كام خود مىكشد، و در توبه بسته مىشود، شما امروز بجاى كسانى زندگى مىكنيد كه قبل از شما بودند و ناگهان رفتند و پس از مرگ تقاضاى بازگشت به دنيا كردند.
ضرورت ياد قيامت و عذاب الهى
مردم! شما چونان مسافران در راهيد، كه در اين دنيا فرمان كوچ داده شديد، كه دنيا خانه اصلى شما نيست و به جمعآورى زاد و توشه فرمان داده شديد. آگاه باشيد! اين پوست نازك تن، طاقت آتش دوزخ را ندارد پس به خود رحم كنيد، شما مصيبتهاى دنيارا آزموديد، آيا ناراحتى يكى از افراد خود را بر اثر خارى كه در بدنش فرو رفته، يا در زمين خوردن پايش مجروح شده، يا ريگهاى داغ بيابان او را رنج داده، ديدهايد كه تحمل آن مشكل است؟ پس چگونه مىشود تحمل كرد كه در ميان دو طبقه آتش، در كنار سنگهاى گداخته، همنشين شيطان باشيد؟ آيا مىدانيد وقتى مالك دوزخ بر آتش غضب كند، شعلهها بر روى هم مىغلطند و يكديگر را مىكوبند؟ و آنگاه كه بر آتش بانگ زند ميان درهاى جهنم به هر طرف زبانه مىكشد؟
اى پير سالخورده! كه پيرى وجودت را گرفته است، چگونه خواهى بود آنگاه كه طوقهاى آتش به گردنها انداخته شود، و غل و زنجيرهاى آتشين به دست و گردن افتد؟ چنانكه گوشت دستها را بخورد؟
روش استفاده از دنيا
پس خدا را! خدا را! اى جمعيت انسانها پروا كنيد! حال كه تندرستيد نه بيمار، و در حال گشايش هستيد نه تنگدست، در آزادى خويش پيش از آن كه درهاى اميد بسته شود بكوشيد، در دل شبها با شب زندهدارى، و پرهيز از شكمبارگى به اطاعت برخيزيد، با اموال خود انفاق كنيد، از جسم خود بگيريد و بر جان خود بيفزاييد، و در بخشش بخل نورزيد كه خداى سبحان فرمود: (اگر خدا را يارى كنيد، شما را پيروز مىگرداند و قدمهاى شما را استوار مىدارد) و فرمود: (كيست كه به خدا قرض نيكو دهد؟ تا خداوند چند برابر عطا فرمايد، و براى او پاداش بىعيب و نقصى قرار دهد) درخواست يارى از شما به جهت ناتوانى نيست، و قرض گرفتن از شما براى كمبود نمىباشد، در حالى از شما يارى خواسته كه: (لشكرهاى آسمان و زمين در اختيار اوست و خدا نيرومند و حكيم است) و در حالى طلب وام از شما دارد كه گنجهاى آسمان و زمين به او تعلق دارد و خدا بىنياز و حميد است، بلكه خواسته است شما را بيازمايد كه كدام يك از شما نيكوكارتريد، پس به اعمال نيكو مبادرت كنيد، تا با همسايگان خدا در سراى او باشيد كه همنشينان آنها پيامبران، و زيارت كنندگانشان فرشتگانند، و چنان گرامى داشته مىشوند كه صداى آهسته آتش را نشنوند، و به بدنهايشان هيچگونه رنج و ناراحتى نرسد، (اين بخشش خداست به هر كس بخواهد مىدهد و خدا صاحب بخشش بزرگ است)، من آنچه را مىشنويد مىگويم، و خداوند را به يارى خود و شما مىخوانم كه او كفايتكننده و بهترين وكيل است.