( وَ مِنْ كَلامٍ لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ ) فِى صِفَةِ مَن يَتَصَدّى لِلْحُكْمِ بَيْنَ الْأُمَّةِ وَ لَيْسَ لِذلِكَ بِأَهْلٍ: إِنَّ أَبْغَضَ الْخَلائِقِ إِلَى اللَّهِ رَجُلانِ: رَجُلٌ ‏وَكَلَهُ‏ ‏اللَّهُ‏ ‏إِلى ‏نَفْسِهِ‏، فَهُوَ ‏جائِرٌ ‏عَن‏ ‏قَصْدِ ‏السَّبِيلِ‏، ‏مَشغُوفٌ‏ ‏بِكَلامِ‏ ‏بِدْعَةٍ وَ دُعاءِ ضَلالَةٍ، فَهُوَ فِتْنَةٌ لِمَنِ افْتَتَنَ بِهِ، ضالٌّ عَنْ هَدْىِ مَنْ كانَ قَبْلَهُ، مُضِلٌّ لِمَنِ اقْتَدى بِهِ فِى حَياتِهِ وَ بَعْدَ وَفاتِهِ، ‏حَمَّالٌ‏ ‏خَطايا ‏غَيْرِهِ‏، ‏رَهْنٌ‏ ‏بِخَطِيئَتِهِ‏. وَ رَجُلٌ ‏قَمَشَ‏ ‏جَهْلًا، ‏مُوضِعٌ‏ ‏فِى‏ ‏جُهَّالِ‏ ‏الاُمَّةِ، ‏‏غارٌّ‏ فِى ‏‏أَغْباشِ‏‏ الْفِتْنَةِ، ‏عَمٍ‏ بِما فِى ‏عَقْدِ ‏الْهُدْنَةِ، قَدْ سَمَّاهُ أَشْباهُ النَّاسِ عالِماً وَ لَيْسَ بِهِ. بَكَّرَ فَاسْتَكْثَرَ مِنْ جَمْعِ ‏ما ‏قَلّ‏ ‏مِنْهُ‏ ‏خَيْرٌ ‏مِمَّا ‏كَثُرَ، حَتّى إِذَا ‏ارْتَوى ‏مِنْ‏ ‏‏‏ماءٍ‏‏ ‏اجِنٍ‏‏، وَ ‏‏اكْتَنَزَ‏ مِنْ ‏غَيْرِ ‏طائِلٍ‏ جَلَسَ بَيْنَ النَّاسِ قاضِياً ضامِناً ‏لِتَخْلِيصِ‏ مَا ‏الْتَبَسَ‏ ‏عَلى ‏غَيْرِهِ‏، فَإِنْ نَزَلَتْ بِهِ إِحْدَى الْمُبْهَماتِ هَيَّأَ لَها ‏حَشْواً ‏رَثّاً مِنْ رَأْيِهِ ثُمَّ قَطَعَ بِهِ، فَهُوَ مِن ‏لَبْسِ‏ ‏الشُّبُهاتِ‏ ‏فِى‏ ‏مِثْلِ‏ ‏نَسْجَ‏ ‏العَنْكَبُوتِ‏، لا يَدْرِى أَصابَ أَمْ أَخْطَأَ. فَإِنْ أَصابَ خافَ أَنْ يَكُونَ قَدْ أَخْطَأَ، وَ إِنْ أَخْطَأَ رَجا أَنْ يَكُونَ قَدْ أَصابَ، جاهِلٌ ‏‏خَبَّاطُ‏ ‏جَهالاتٍ‏، ‏عاشٍ‏ رَكَّابُ ‏عَشَواتٍ‏، ‏لَمْ‏ ‏يَعَضّ‏ ‏عَلَى‏ ‏الْعِلْمِ‏ ‏بِضِرْسٍ‏ ‏قاطِعٍ‏، ‏‏يُذْرِى‏‏ ‏الرِّواياتِ‏ ‏إِذْراءَ ‏الرِّيحِ‏ ‏‏الْهَشِيمِ‏‏، لا ‏مَلِى‏ءٌ وَ اللَّهِ بِإِصْدارِ ما وَرَدَ عَلَيْهِ ‏وَ ‏لا ‏هُوَ ‏أَهْلٌ‏ ‏لِما ‏فُوِّضَ‏ ‏إِلَيْهِ‏ لا يَحْسَبُ الْعِلْمَ فِى شَىْ‏ءٍ مِمَّا أَنْكَرَهُ، وَ لا يَرى أَنَّ مِنْ وَراءِ ما بَلَغَ ‏مِنْهُ‏ مَذْهَباً لِغَيْرِهِ، وَ إِنْ أَظْلَمَ عَلَيْهِ أَمْرٌ ‏اكْتَتَمَ‏ ‏بِهِ‏ لِما يَعْلَمُ مِن جَهْلِ نَفْسِهِ. تَصْرُخُ مِنْ جَوْرِ قَضائِهِ الدِّماءُ، وَ ‏‏تَعِجّ‏‏ ‏مِنهُ‏ ‏الْمَوارِيثُ‏. إِلَى اللَّهِ ‏أَشْكُو مِنْ مَعْشَرٍ يَعِيشُونَ جُهَّالًا، وَ يَمُوتُونَ ضُلَّالًا، لَيْسَ فِيهِمْ سِلْعَةٌ ‏أَبْوَرُ مِنَ الْكِتابِ إِذا تُلِىَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، وَ لا سِلْعَةٌ ‏أَنْفَقُ‏ بَيْعاً وَ لا أَغْلى ثَمَناً مِنَ الْكِتابِ إِذا حُرِّفَ عَنْ مَواضِعِهِ، وَ لا عِنْدَهُمْ أَنْكَرُ مِنَ الْمَعْرُوفِ وَ لا أَعْرَفُ مِنَ الْمُنْكَرِ.

شناخت بدترين انسانها

دشمن‏ترين آفريده‏ها، نزد خدا دو نفرند، مردى كه خدا او را به حال خود گذاشته، و از راه راست دور افتاده است، دل او شيفته بدعت، و مردم را گمراه كرده، به فتنه‏انگيزى مى‏كشاند، و راه رستگارى گذشتگان را گم كرده، و طرفداران خود و آيندگان را گمراه ساخته است، بار گناه ديگران را بر دوش كشيده، و گرفتار زشتيهاى خود نيز مى‏باشد. و مردى كه مجهولاتى به هم بافته، و در ميان انسانهاى نادان امت، جايگاهى پيدا كرده است. در تاريكيهاى فتنه فرو رفته، و از مشاهده صلح و صفا كور است، آدم‏نماها او را عالم ناميدند كه نيست، چيزى را بسيار جمع‏آورى مى‏كند كه اندك آن به از بسيار است، تا آنكه از آب گنديده سيراب شود، و دانش و اطلاعات بيهوده فراهم آورد.

روانشناسى مدعيان دروغين قضاوت

در ميان مردم با نام قاضى به داورى مى‏نشيند، و حل مشكلات ديگرى را به عهده مى‏گيرد، پس اگر مشكلى پيش آيد، با حرفهاى پوچ و توخالى، و راى و نظر دروغين، آماده رفع آن مى‏شود. سپس اظهارات پوچ خود را باور مى‏كند، عنكبوتى را مى‏ماند كه در شبهات و بافته‏هاى تار خود چسبيده، نمى‏داند كه درست حكم كرده يا برخطاست؟ اگر بر صواب باشد مى‏ترسد كه خطا كرده، و اگر بر خطاست، اميد دارد كه راى او درست باشد. نادانى است كه راه جهالت مى‏پويد، كورى است كه در تاريكى گمشده خود را مى‏جويد، از روى علم و يقين سخن نمى‏گويد، روايات را بدون آگاهى نقل مى‏كند، چون تندبادى كه گياهان خشك را بر باد دهد، روايات را زير و رو مى‏كند، كه بى‏حاصل است. به خدا سوگند نه راه صدور حكم مشكلات را مى‏داند، و نه براى منصب قضاوت اهليت دارد، آنچه را كه نپذيرد علم به حساب نمى‏آورد، و جز راه و رسم خويش، مذهبى را حق نمى‏داند، اگر حكمى را نداند آن را مى‏پوشاند تا نادانى او آشكار نشود، خون بى‏گناهان از حكم ظالمانه او در جوشش، و فرياد ميراث بر باد رفتگان بلند است. به خدا شكايت مى‏كنم از مردمى كه در جهالت زندگى مى‏كنند، و با گمراهى مى‏ميرند، در ميان آنها، كالايى خوارتر از قرآن نيست، اگر آن را آنگونه كه بايد بخوانند، و متاعى سودآورتر، گرانبهاتر از قرآن نيست، اگر آن را تحريف كنند، و در نزد آنان، چيزى زشت تر از معروف، و نيكوتر از منكر نيست