( وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ: ) أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الاَمْرَ يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ إِلَى الاَرْضِ كَقَطْرِ الْمَطَرِ إِلى كُلِّ نَفْسٍ بِما قُسِمَ لَها مِنْ زِيادَةٍ أَوْ نُقْصانٍ، فَإِذا رَأى أَحَدُكُمْ لِأَخِيهِ غَفِيرَةً فِى أَهْلٍ أَوْ مالٍ أَوْ نَفْسٍ فَلا تَكُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً، فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ ما لَمْ يَغْشَ دَناءَةً تَظْهَرُ فَيَخْشَعُ لَها إِذا ذُكِرَتْ وَ تُغْرى بِها لِئامُ النَّاسِ كانَ كَالْفالِجِ الْياسِرِ، الَّذِى يَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِداحِهِ تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ، وَ يُرْفَعُ عَنْهُ بِهَا الْمَغْرَمُ، وَ كَذلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِىءُ مِنَ الْخِيانَةِ يَنْتَظِرُ مِنَ اللَّهِ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ: إِمَّا داعِىَ اللَّهِ فَما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ، وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ فَإِذا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مالٍ وَ مَعَهُ دِينُهُ وَ حَسَبُهُ. إِنَّ الْمالَ وَ الْبَنِينَ حَرْثُ الدُّنْيا وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الاخِرَةِ، وَ قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّهُ لِأَقْوامٍ، فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ ما حَذَّرَكُمْ مِنْ نَفْسِهِ، وَ اخْشَوْهُ خَشْيَةً لَيْسَتْ بِتَعْذِيرٍ، وَ اعْمَلُوا فِى غَيْرِ رِياءٍ وَ لا سُمْعَةٍ، فَإِنَّهُ مَنْ يَعْمَلْ لِغَيْرِ اللَّهِ يَكِلْهُ اللَّهُ إِلى مَنْ عَمِلَ لَهُ. نَسْأَلُ اللَّهَ مَنازِلَ الشُّهَداءِ، وَ مُعايَشَةَ السُّعَداءِ، وَ مُرافَقَةَ الاَنبِياءِ.
أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لا يَسْتَغْنِى الرَّجُلُ وَ إِنْ كانَ ذا مالٍ عَنْ عَشِيرَتِهِ وَ دِفاعِهِمْ عَنْهُ بِأَيْدِيهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ، وَ هُمْ أَعْظَمُ النّاسِ حِيَطةً مَنْ وَرائِهِ، وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ، وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَيْهِ عِندَ نازِلَةٍ إِذا نَزَلَتْ بِهِ، وَ لِسانُ الصِّدْقِ يَجْعَلُهُ الّلهُ لِلْمَرْءِ فِى النّاسِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْمالِ يُوَرِّثُهُ غَيْرَهُ.
وَ مِنْها: أَلا لا يَعْدِلَنَّ أَحَدُكُمْ عَنِ الْقَرابَةِ يَرى بِهَا الْخَصاصَةَ أَنْ يَسُدَّها بِالَّذِى لا يَزِيدُهُ إِنْ أَمْسَكَهُ وَ لا يَنْقُصُهُ إِنْ أَهْلَكَهُ، وَ مَنْ يَقْبِضْ يَدَهُ عَنْ عَشِيرَتِهِ فَإِنَّما تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ يَدٌ واحِدَةٌ وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَيْدٍ كَثيِرَةٌ، وَ مَنْ تَلِنْ حاشِيَتُهُ يَسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ. أَقُولُ: أَلْغَفِيرَةُ ههُنَا الزِّيادَةُ وَ الْكَثْرَةُ مِنْ قَوْلِهِمْ لِلْجَمْعِ الْكَثِيرِ: الْجَمُّ الْغَفِيرُ وَ الْجَمَّاءُ الْغَفِيرُ، وَ يُرْوى عَفْوَةً مِنْ أَهْلٍ أَوْ مالٍ، وَ الْعَفْوَةُ الْخِيارُ مِنَ الشَّىْءِ، يُقالُ: اَكَلْتُ عِفْوَةَ الطَّعامِ أَىْ خِيارَهُ. وَ ما أَحْسَنَ الْمَعْنَى الَّذِى أَرادَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ بِقَوْلِهِ وَ مَنْ يَقْبِضْ يَدَهُ عَنْ عَشِيرَتِهِ إِلى تَمامِ الْكَلامِ فَإِنَّ الْمُمْسِكَ خَيْرَهُ عَنْ عَشِيرَتِهِ إِنَّما يُمْسِكُ نَفْعَ يَدٍ واحِدَةٍ فَإِذَا احْتاجَ إِلى نُصْرَتِهِمْ وَ اضْطَرَّ إِلى مُرافَدَتِهِمْ قَعَدُوا عَن نَصْرِهِ، وَ تَثاقَلُوا عَنْ صَوْتِهِ، فَمُنِعَ تَرافُدَ الاَيْدِى الْكَثِيرَةِ، وَ تَناهُضَ الاَقْدامِ الْجَمَّةِ.
در باب بينوايان
تناسب نعمتها با استعدادهاى گوناگون
پس از ستايش پروردگار، بدانيد كه تقديرهاى الهى چون قطرات باران از آسمان به سوى انسانها فرود مىآيد، و بهره هر كسى، كم يا زياد به او مىرسد، پس اگر يكى از شما براى برادر خود، برترى در مال و همسر و نيروى بدنى مشاهده كند، مبادا فريب خورد و حسادت كند، زيرا مسلمان (تا زمانى كه دست به عمل پستى نزده كه از آشكار شدنش شرمنده باشد و مورد سرزنش مردم پست قرار گيرد) به مسابقهدهندهاى مىماند كه دوست دارد در همان آغاز مسابقه پيروز گردد تا سودى به دست آورد و ضررى متوجه او نگردد. همچنين مسلمانى كه از خيانت پاك است انتظار دارد يكى از دو خوبى نصيب او گردد، يا دعوت حق را لبيك گفته عمر او پايان پذيرد. (كه آنچه در نزد خداست براى او بهتر است) و يا خداوند روزى فراوان به او دهد و صاحب همسر و فرزند و ثروت گردد، و همچنان دين و شخصيت خود را نگاهدارد. همانا ثروت و فرزندان، محصول دنيا و فانى شدنى، و عمل صالح زراعت آخرت است، گرچه گاهى خداوند. هر دوى آن را به ملتهايى خواهد بخشيد. از خدا در آنچه اعلام خطر كرده است برحذر باشيد، از خدا آنگونه بترسيد كه نيازى به عذرخواهى نداشته باشيد، عمل نيك انجام دهيد بدون آنكه به ريا و خودنمايى مبتلا شويد، زيرا هر كس، كارى براى غير خدا انجام دهد، خدا او را به همان غير واگذارد. از خدا، درجات شهيدان، و زندگى سعادتمندان، و همنشينى با پيامبران را درخواست مىكنيم.
ضرورت تعاون با خويشاوندان
اى مردم، انسان هر مقدار كه ثروتمند باشد، باز از خويشاوندان خود بىنياز نيست كه از او با زبان و دست دفاع كنند، خويشاوندان انسان، بزرگترين گروهى هستند كه از او حمايت مىكنند، و اضطراب و ناراحتى او را مىزدايند، و در هنگام مصيبتها نسبت به او، پرعاطفهترين مردم مىباشند، نام نيكى كه خدا از شخصى در ميان مردم رواج دهد بهتر از ميراثى است كه ديگرى بردارد.
(قسمت ديگرى از همين خطبه):
آگاه باشيد، مبادا از بستگان تهيدست خود رو برگردانيد، و از آنان چيزى را دريغ داريد، كه نگاه داشتن مال دنيا زيادى نياورد و از بين رفتنش كمبودى ايجاد نكند، آن كس كه دستدهنده خود را از بستگانش بازدارد، تنها يك دست را از آنها گرفته اما دستهاى فراوانى را از خويش دور كرده است، و كسى كه پر و بال محبت را بگستراند، دوستى خويشاوندانش تداوم خواهد داشت.