( وَ مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ: ) أَحْمَدُهُ شُكْراً لِإِنْعامِهِ، وَ أَسْتَعِينُهُ عَلى وَظائِفِ حُقُوقِهِ، عَزِيزُ الْجُنْدِ، عَظِيمُ الْمَجْدِ. وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، دَعا إِلَى طاعَتِهِ، وَ قاهَرَ أَعْداءَهُ جِهاداً عَنْ دِينِهِ، لا يَثْنِيهِ عَنْ ذلِكَ اجْتِماعٌ عَلى تَكْذِيبِهِ، وَ الْتِماسٌ لِإِطْفاءِ نُورِهِ. فَاعْتَصِمُوا بِتَقْوَىَ اللَّهِ فَإِنَّ لَها حَبْلًا وَثِيقاً عُرْوَتُهُ، وَ مَعْقِلًا مَنِيعاً ذِرْوَتُهُ. وَ بادِرُواْ الْمَوْتَ وَ غَمَراتِهِ، وَ امْهَدُوا لَهُ قَبْلَ حُلُولِهِ، وَ أَعِدُّوا لَهُ قَبْلَ نُزُولِهِ، فَإِنَّ الْغايَةَ الْقِيامَةُ، وَ كَفى بِذلِكَ واعِظاً لِمَنْ عَقَلَ، وَ مُعْتَبَراً لِمَنْ جَهِلَ، وَ قَبْلَ بُلُوغِ الْغايَةِ ما تَعْلَمُونَ مِنْ ضِيقِ الْأَرْماسِ، وَ شِدَّةِ الْإِبْلاسِ، وَ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ، وَ رَوْعاتِ الْفَزَعِ، وَ اخْتِلافِ الْأَضْلاعِ، وَ اسْتِكاكِ الْأَسْماعِ، وَ ظُلْمَةِ اللَّحْدِ، وَ خِيفَةِ الْوَعْدِ، وَ غَمِّ الضَّرِيحِ، وَ رَدْمِ الصَّفِيحِ.
فَاللَّهَ اللَّهَ عِبادَ اللَّهِ، فَإِنَّ الدُّنْيا ماضِيَةٌ بِكُمْ عَلى سَنَنٍ، وَ أَنْتُمْ وَ السَّاعَةُ فِى قَرَنٍ، وَ كَأَنَّها قَدْ جاءَتْ بِأَشْراطِها، وَ أَزِفَتْ بِأَفْراطِها، وَ وَقَفَتْ بِكُمْ عَلى صِراطِها، وَ كَأَنَّها قَدْ أَشْرَفَتْ بِزَلازِلِها، وَ أَناخَتْ بِكَلاكِلِها، وَ انْصَرَمَتِ الدُّنْيا بِأَهْلِها، وَ اَخْرَجَتْهُمْ مِنْ حِضْنِها. فَكانَتْ كَيَوْمٍ مَضى، وَ شَهْرٍ انْقَضى، وَ صارَ جَدِيدُها رَثّاً، وَ سَمِينُها غَثّاً، فِى مَوْقِفٍ ضَنْكِ الْمَقامِ، وَ أُمُورٍ مُشْتَبِهَةٍ عِظامٍ، وَ نارٍ شَدِيدٍ كَلَبُها، عالٍ لَجَبُها، ساطِعٍ لَهَبُها، مُتَغَيِّظٍ زَفِيرُها، مُتَأَجِّجٍ سَعِيرُها، بَعِيدٍ خُمُودُها، ذاكٍ وَقُودُها، مَخُوفٍ وَعِيدُها، عَمٍ قَرارُها، مُظْلِمَةٍ أَقْطارُها، حامِيَةٍ قُدُورُها، فَظِيعَةٍ أُمُورُها و سِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً قَدْ أُمِنَ الْعَذابُ، وَ انْقَطَعَ الْعِتابُ، وَ زُحْزِحُوا عَنِ النّارِ، وَ اطْمَأَنَّتْ بِهِمُ الدّارُ، وَ رَضُواْ الْمَثْوى وَ الْقَرارَ، الَّذِينَ كانَتْ أَعْمالُهُمْ فِى الدُّنْيا زاكِيةً، وَ أَعْيُنُهُمْ باكِيةً، وَ كانَ لَيْلُهُمْ فِى دُنْياهُمْ نَهاراً تَخَشُّعاً وَ اسْتِغْفاراً، وَ كانَ نَهارُهُمْ لَيْلًا تَوَحُّشاً وَ انْقِطاعاً، فَجَعَلَ اللَّهُ لَهُمُ الْجَنَّةَ مَآباً، و الْجَزاءَ ثَواباً، وَ كانُوا أَحَقّ بِها وَ أَهْلَها، فِى مُلْكٍ دائِمٍ، وَ نَعِيمٍ قائِمٍ. فَارْعَوْا -عِبادَ اللَّهِ- ما بِرِعايَتِهِ يَفُوزُ فائِزُكُمْ، وَ بِإِضاعَتِهِ يَخْسَرُ مُبْطِلُكُمْ، وَ بادِرُوا اجالَكُمْ بِأَعْمالِكُمْ، فَإِنَّكُمْ مُرْتَهَنُونَ بِما أَسْلَفْتُمْ، وَ مَدِينُونَ بِما قَدَّمْتُمْ وَ كَأَنْ قَدْ نَزَلَ بِكُمُ الْمَخُوفُ فَلا رَجْعَةً تَنالُونَ، وَ لا عَثْرَةً تُقالُونَ، اسْتَعْمَلَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ بِطاعَتِهِ وَ طاعَةِ رَسُولِهِ، وَ عَفا عَنَّا وَ عَنْكُمْ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ.
إِلْزَمُوا الْأَرْضَ، وَ اصْبِرُوا عَلَى الْبَلاءِ، وَ لا تُحَرِّكُوا بِأَيْدِيكُمْ وَ سُيُوفِكُمْ هَوى أَلْسِنَتِكُمْ، وَ لا تَسْتَعْجِلُوا بِما لَمْ يُعَجِّلْهُ اللَّهُ لَكُمْ، فَإِنَّهُ مَنْ مَّاتَ مِنْكُمْ عَلى فِراشِهِ وَ هُوَ عَلى مَعْرِفَةِ حَقِّ رَبِّهِ عَزَّ و جَلّ وَ حَقِّ رَسُولِهِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ ماتَ شَهيداً، وَ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ، و اسْتَوْجَبَ ثَوابَ ما نَوى مِنْ صالِحِ عَمَلِهِ، وَ قامَتِ النِّيَّةُ مَقامَ إِصْلاتِهِ لِسَيْفِهِ، فَإِنَّ لِكُلِّ شَىْءٍ مُدَّةً وَ أَجَلًا.
سفارش به ترس از خدا و ضرورت شكرگزارى
خدا را برابر نعمتهايش شكرگزارم، و بر انجام حقوق الهى از او ياورى مىطلبم، پروردگارى كه سپاهش نيرومند، و مرتبت او بزرگ است. و گواهى مىدهم كه محمد بنده و پيامبر اوست، انسانها را به اطاعت خدا دعوت كرد، و با دشمنان خدا در راه دين او پيكار كرد و مغلوبشان نمود، هرگز همداستانى دشمنان كه او را دروغگو خواندند، او را از دعوت حق باز نداشت، و تلاش آنان براى خاموش كردن نور رسالت به نتيجهاى نرسيد.
سفارش به پرهيزگارى و ياد مرگ
پس به تقوا و ترس از خدا، روى آوريد، كه رشته آن استوار، و دستگيره آن محكم، قله بلند آن پناهگاهى مطمئن مىباشد، قبل از فرا رسيدن مرگ، خود را براى پيشآمدهاى آن آماده سازيد، پيش از آنكه مرگ شما را دريابد آنچه لازمه ملاقات است فراهم آوريد، زيرا مرگ پايان زندگى است و هدف نهايى قيامت است، مرگ براى خردمندان پند و اندرز، و براى جاهلان وسيله عبرتآموزى است. پيش از فرا رسيدن مرگ، از تنگى قبرها، و شدت غم و اندوه، و ترس از قيامت، و درهم ريختن استخوانها، و كر شدن گوشها، و تاريكى لحد، و وحشت از آينده، و غم و اندوه فراوان در تنگناى گور، و پوشانده شدن آن با سنگ و خاك، چه مىدانيد؟ پس اى بندگان! خدا را! خدا را! پروا كنيد، كه دنيا با قانونمندى خاصى مىگذرد، شما با قيامت به رشتهاى اتصال داريد، گويا نشانههاى قيامت، آشكار مىشود، و شما را در راه خود متوقف نموده، با زلزلههايش سررسيده است، سنگينى بار آن را بر دوش شما نهاده، و رشته پيوند مردم با دنيا را قطع كرده، همه را از آغوش گرم دنيا خارج ساخته است. گويى دنيا يك روز بود و گذشت، يا ماهى بود و سپرى شد، تازههاى دنيا كهنهشده، و فربههايش لاغر گرديدند، در جايگاهى تنگ، در ميان مشكلاتى بزرگ، و آتشى پرشراره كه صداى زبانههايش وحشتزا، شعلههايش بلند، غرشش پرهيجان، پرنور و گدازنده، خاموشى شعلههايش غيرممكن، شعلههايش در فوران. تهديدهايش هراسانگيز، ژرفايش ناپيدا، پيرامونش تاريك و سياه، ديگهايش در جوشش، و اوضاعش سخت وحشتناك است.
آينده پرهيزكاران
و در آن ميان (پرهيزكاران را گروه، گروه، به سوى بهشت رهنمون مىشوند) آنان از كيفر و عذاب در امانند، و از سرزنشها آسوده، و از آتش دورند، در خانههاى امن الهى، از جايگاه خود خشنودند، آنان در دنيا رفتارشان پاك، ديدگانشان گريان، شبهايشان با خشوع و استغفار چونان روز، و روزشان از ترس گناه چونان شب مىماند، پس خداوند بهشت را منزلگه نهايى آنان قرار داد، و پاداش ايشان را نيكو پرداخت، كه سزاوار آن نعمتها بودند، و لايق ملكى جاودانه و نعمتهايى پايدار شدند. اى بندگان خدا، مراقب چيزى باشيد كه رستگاران با پاس داشتن آن سعادتمند شدند، و تبهكاران با ضايع كردن آن به خسران و زيان رسيدند، پيش از آنكه مرگ شما فرا رسد با اعمال نيكو آماده باشيد، زيرا در گرو كارهايى هستيد كه انجام دادهايد، و پاداش داده مىشويد به كارهايى كه از پيش مرتكب شديد. ناگهان مرگ وحشتناك سر مىرسد، كه ديگر بازگشتى نيست، و از لغزشها نمىتوان پوزش خواست، خداوند ما و شما را در راه خود و پيامبرش استوار سازد، و از گناهان ما و شما به فضل رحمتش درگذرد.
آموزش نظامى
برجاى خود محكم بايستيد، در برابر بلاها و مشكلات استقامت كنيد، شمشيرها و دستها را در هواى زبانهاى خويش به كار مگيريد، و آنچه كه خداوند شتاب در آن را لازم ندانسته شتاب نكنيد، زيرا هركس از شما كه در بستر خويش با شناخت خدا و پيامبر (ص) و اهل بيت پيامبر (ع) بميرد، شهيد از دنيا رفته و پاداش او بر خداست، و ثواب اعمال نيكويى كه قصد انجام آن را داشته خواهد برد، و نيت او ثواب شمشير كشيدن را دارد، همانا هر چيزى را وقت مشخص و سرآمدى معين است.