در اين درس به بررسي دستگاه حجاز درده منظر پرداخته است. در پايان انتظار مي‌رود:
1 - با كيفيت آهنگ اين مقام آشنايي حاصل شود.
2 - موضوع آياتي كه در اين مقام تلاوت مي‌گردد شناخته شوند.


1 - معناي لغوي : نام منطقه‌اي در شبه جزيره‌ي عربستان و همچنين نام پرده‌اي از پرده‌هاي موسيقي است و گفته‌اند صدايي كه از زنگوله خيزد.
2 - گستردگي و پيشينه : حجاز از جمله مقام‌هاي اصيل و قديمي عرب است. بعضي آن را از الحان اهل مدينه و مكه و حجاز مي‌دانند و برخي معتقدند صحرانشينان منطقه‌ي حجاز در طي مسيرهاي طولاني سوار بر شتر شده و تحت تاثير راه رفتن اين حيوان نغمات خاصي را زمزمه مي‌كردند. كه با گذشت زمان بر وسعت آن‌ها افزوده شد و به مرور به دليل منحصر به فرد بودن اعراب نام حجاز را بر آن نهاده‌اند. اين مقام را در مغرب «الحجازالكبير» و در عراق به عنوان «مثنوي» مي‌شناسند.
3 - كيفيت آهنگ : اين نغمه تا حدودي با حجاز پارسي اختلاف دارد، و عرب‌ها حق مطلب را اداء نموده‌اند و با فاصله يك پنجم اين گوشه راشروع مي‌كنند كه خود يك جهش معنوي به سوي دنياي بالا است، از اين رو مناجات به درگاه الهي با اين مقام خوانده مي‌شود. به روايتي صوت قرآن نيز در آهنگ حجاز بسيار موثر مي‌افتد و در قلوب اهل ايمان جاي مي‌گيرد. حجاز حالتي جهشي دارد و گويي انسان مي‌خواهد با خداي خود رازونياز كند مانند مناجات بالاي گلدسته‌هاي مساجد. اساتيد لحن در توصيف اين مقام آن را ناله‌ي برخواسته از غم هجران حوادث گذشته مي‌دانند و اجراي آن را با جرياني بسيار ملايم و روان همراه دانسته و هر نوع تكلف در آن را باعث كاهش ميزان اثرگذاري قلمداد نموده‌اند.
4 - موضوع آيات : از مقام حجاز در آيات؛ بشارت، انذار، خوف، القاء مطلب، عظمت، جاودانگي، هشدار، عقاب و عتاب، اوامر، صفات الهي، تحكم، تاكيد، خطاب و بلندنظري بهره مي‌جويند.
همچنين گوشه‌هاي حجاز در آيات توحيد، اسماء و صفات الهي، نشانه‌هاي الهي و خود حجاز در آيات اصحاب يمين مومنين به كار مي‌رود و برخي آيات نعمت‌هاي خداوند، تذكر و يادآوري امر و توصيه و خلقت جهان هستي و موجودات و نيز فراخوان عمومي را نام برده‌اند.
5 - تاثيرات : حجاز نغمه‌اي بسيار جذاب و گسترده است. برخي گوشه‌هاي آن سرور معنوي به ارمغان مي‌آورد. و برخي ديگر حالت بشارت‌دهنده دارد و عشق و محبت الهي را در انسان زنده مي‌سازد و حالتي كه اين مقام در ذهن متصور مي‌سازد حالت ذهني و ضميري آن است و غالباً تلاوت با اين مقام در ذهن شنونده فاصله‌ي دور و بعد مسافت را ايجاد مي‌نمايد و شنونده احساس مي‌كند كه از مكاني بالا و دور سخن مي‌گويند.
6 - جايگاه اجرا : اين مقام غالباً با مقام سه‌گاه و صبا تجانس داشته و پس از مقام بيات، صبا و سه‌گاه اجرا مي‌شود.
7 - گوشه‌ها و نغمه‌هاي فرعي : از جمله نغمه‌هاي فرعي اين مقام، مي‌توان به نغمه‌هاي «شهناز، حجازكار، سوزدل، شت عريان، اوج آرا» اشاره نمود و برخي ديگر به «نغمات فرعي زنگران، كاركرد، كار (حجازكار) اصفهان، غطا، نسوي، رمل، منصوري و دوكا» اشاره نموده‌اند.
8 - قاريان برتر : مي‌توان اساتيد رفعت، عبدالفتاح شعشعاعي، مصطفي اسماعيل، كامل يوسف و حصان را نام برد.
9 - وزن‌هاي لحني :